Mött de Protsääss na Remöng
Et es en hiel aa Traditsiuen, dot di Älempter jäddes Joar mött en jruete Protsääss na Remöng na de Kepäll tooche. Mött de Natsitiit tsönk 1938 ( näijentienhongertoochondochtich ) on der twädde Kreech duer, wi de Jränts nan et Hollänsch taujemäkk weäret, waard dot Träkke ongerbroake. Ävvel Pestuer König hätt dea aa Kerekebruuk en dot Joar 1953 ( näijentienhongertdreijonviftich ) na viftien Joar tsönk de lääste Kier van et Träkke vörr der Kreech weär oppjenoame, on sue waard van doa aaf weär jädde twädde Sonnich en der Säptämber, dot hett een Weäk vörr de Älempter Kärmes, na de Modder Jaddes Maria en ´t Zand na de Remöngsche Kepäll jetoare.
Et morjes jeng et vrööch ömm sääss Uer all van de Kerek uut loas. Di jong Dreäjer van et Missiuenskrüts, Pestuer, de Peekdreäjer on ännije Lüü van et Dorep, de Beäk on Övverjeväld haane sech kort onger der Tuere oppjeschtällt on woochtete mött der Aaftüech, tot der Kööster de Klokke lüet on ooch der Musik van Övverjeväld jekomme woar. Et woar ömm dea Tiit noch jonts düster. Ävver ongerweäsch rökkete ömmer mier Lüü opp der Weäch langs et Keschtiel on opp de Schtroat de Wae eropp duer Älempt en de Protsääss een. An Schmette ( Woltersch Schmett) diene di angere van de Beäk äv der Bärrich woochte, di neet opp der Tiit na de Kerek oppjang jekomme woare. Beij Nopper ( Brauwers )Maria on Tisse Kueb ( Jakob Thyssen ) an der Tömp koame di van der Kreethüevel on di Hällekämper derbeij. Beij Tooke ( Jansen ) on Paschmanns opp de Wae räijete sech neäve di Wae-Lüü di van de Wäij, di Övverjevällsche van Jänroa, der Kupebärich, der Jraasskomp on de Häll en di Protsääss een. Töscheduer koam Kriine Kriin ( Quirin In der Smitten ) noch mött de Päärdskaar. Dot woar dea aa Koalewaarel van Kriinemännkes mött vaijer Reär mött Jummireepe. Opp dea Waarel schtonge Bängk on Schtööl vörr di aa Lüü wi Woltersch Triina, Bongerts Maria, Schlabbersch Antje, Vuerels Bättje, Paschmanns Drükke, Bömmkes Cillia, Bouwhuuss ( Bauhaus ) Anna on anger aa Vrallie, di ärich schlääch joan koosche, ävvel mött wolle. Opp de Heemvaart woar dea Waarel noch mier van Peljer vool, di moij woare, dekke Bloare an de Vööt haane av angersch neet mier joot koosche. Opp dea Waarel koosch em ävver eävejood sinn Botteramme av sinne Büggel mött anger Denge dernierlägge.
En di Joare vörr Kriine Kriin voor Klaasse ( Matthias Clahsen ) van de Beäk äs Voormoon mött der Waarel. Höltersch Däij ( Theodor Hölters ) kaam laater ooch en Tiit longk mött sinn Eenschpänner-Weäjelke, dot ävvel vüel kländer woar on jänne offitsiälle Waarel vörr de Protsääss woar. Eävejood waard ooch der Musik opp di vreij Schtökker en der Boosch on doa, woa jänn Hüüser schtonge on neet jeschpellt weäret, opp der Waarel jelaane. Di Musikkälls mött di schwoar Tuuthoares dorsche joa neet de sier moij weäre. De dekke Duuss on de Tromme, di angersch beij der Musik jehuere, woare ävver beij di Protsääss neet derbeij.Vörr de Siekerheet on weäje der tauneämende Autoverkier opp de Schtroat haan Pestuer König nan et Eenseängere van de Motorkrossbaan – klook wi hea woar – der Motorcrossclub van Schtänkeroa lang Joare verpleecht; Tsompersch Hain ( Heinrich Sampers ), Mävese Järrad ( Gerhard Mevissen ) on di anger Männ rejelete du dea Schtroateverkier langs di Protsääss on voor ooch noch äkstra mött ene Mercedes äs Hölepwaarel drochter.
An et Tsollamt heel di Protsääss vörr de eärschte Kier kort aan. Eene van di Peekdreäjer wi Hukks Pitt ( Peter Houx ), Polms Konn ( Konrad ) on Kriine Kriin moosche dann jau di Pärsuene tälle. Dökks woaren et ter 280 ( twiehongertossich ) böss 300 ( dreijhongert ) on mier Lüü. Wänn em bedengkt, dot dann noch jruete Koppele, di neet mött devoot jenge, mött de Reär av mött de Autos noakoame, sue woar holev Älempt on Övverjeväld an dea Daach mönscheleäch on en Remöng. Schuster Merii ( Maria Achten ) van et Krüts wörrd noajesooch, dot et an sonne Daach tängeüever Janse Hänn ( Heinrich Jansen ) en de Nabberschopp dea Uutschprüek jedoan hätt: Dou brukks vandaach neet aafdeschluute, oape Düere waake et bääss on di Schpetsboove send nou all na Remöng! Dea Weäch dreär ochter et Tsollamt duer der Boosch woar et morjes vrööch en schuen Saak: Dou koosch de vresche Looch on de Natuer jeneete. Dou soachsch Kröän, Äästere, wäll Duuve, Meärlänge, Märküv on Hööp van kleen Mösche vleeje. Et huschete Kniin tösche de Schtrüük. On wänn Dou Jlökk haans, leep ooch all änns e Eekätske de Bööm eraaf av eropp. Opp dot vreij Väld onge an Ida Bärich on an de hollänsche Jränts soach em Roovvüejel huech en der Hämmel sech mött uutjebräijde Vlüejel driene, on Kibitse vlooche vräch en de Nädde langs oss övver di Wäije vörrbeij. Jätt bedröövt woare vörr, äs vörr opp de Schtroat enkele Schpetsmüüss, Kwekkvöärsch on Pädde soare, di en de Nooch van de Autos plottjevaare woare. Mar vörr dooche dann opp di anger Sii weär, dot sonne Kwekkvoarsch on sonn Pääd läkker Voor vörr ene Roovvuerel, en Vüer on anger weld Vie send.
Di lääste Meter vörr de Jränts waard et dann tsämlik onroijch, äs di Peekdreäjer wengkete on reepe: Di Mannslüü na rääsch, di Vrallie na lengks! Dot heetet, dot em jau äffkes uuttreäne koosch. Ännije van oss leepe dann flott ochter di Huuser, Schüere on Schäpp an de Jränts; angere diene ochter en jröttere Brämm, ene Döere- av Häijschtruuk pische, woabeij se sech ooch all änns an ene Droat en Viif en de Bokks av der Keel reete. Inträssant waard et dann eävejood ochter der Schlaachboom, nadämm oss di hollänsche Kemisse noch holev en der Schloap tsonger Kontroll on Ömmschtäng äs Peljer marschtich duerträkke leete. An dea vrööje Morje soarsch Dou opp di Wäije vörr Moalbrook, Aseroa on Maasneel Koppele van schtaatse Peärd loope. Heij on doa jeng ene Buer opp Klompe mött der Mälekschtool, Mälekömmer on de Melekskann de Koij mäleke. Ene angere Buer leet de Schöäp uut der Schtool av et Jatter en de Wäij, on ene enkele Mönsch jeng ooch dot van der Dauw naate Jraass vörr de Kniin schnije av Hoij van de Hust vörr der Ponni hoale.
En Maasneel av beij der Jongk duer et Jebrook jeng dot Leäve eärsch rechtich loas. Der Musik schpielet sue hääl hea koosch. Mech tönk, dot se dot wal äsprääss diene, doamött Mönsch on Deer doavan wokker weäre salle. Kenger en de Noochschkläijer doijete sech en öer Noijscherichheet de Naass plott an de Ruute; verschloape Mannslüü soachsch Dou en de Ongerbokkse an de Düer schpintse on onjekämmde Vrallie en de Noochschhämder duer de Vensterschiive on Rämmkes na de Protsääss kiike. Heij on doa koosch Dou ooch ruuke, dot en Femiili all an et Kaffe drengke woar on Härrschde en de Pann mött Aij broanet. Vörr songke beij der Musik di Schtökker: Großer Gott wir loben Dich, Maria zu lieben, Maria breit den Mantel aus emmer besongersch hääl, doamött se oss ooch joot hüerete. On beij dea jruete Opptüech, dea jruete Radau on dot Oppsien koosch em Kotte on verboosterde Hong uutreenschpööte sien. Jeese schraijete, Hänne huere vörr Schräkk opp de schraatele on schprongke mött hääl Kaakele van de Nööster; Klukke, Änge on Schruute leepe schieropp mött örr Küükes der Sie uut. Dot entsije Vie, wat jänne Bang kongk, woar der Pauwhaan; dea meek an ene Buerehoav en et Jebrook mött sinn bongkte Veäre schtoot et Raad. Ooch di Värkes, di sech en der Mott ochter der Tuun van ene Buerebongert en ene Pool on ene Mottjraav an et wenssele woare, noame van ooss Protsääss jänne Bedraach.
Mött dot Ruesekrontsjebätt on Tänsche: Maria zu Dir kommen wir – Deine Fürbitte begehren wir -, woabeij dea Peekdreäjer Kriine Kriin, dea äs Spüek- on Schpiräntskesmeäker bekännt woar, änns reep: Maria zu Dir kommen wir, wat hängt dea Boom voll Peäre on opp ene jruete Schpaleerboom mött schtaatse Peäre wiiset, jeng et jonts diräkt opp de Kepäll obaan. Kort vörr de Kepäll koam oss ene Vaanedreäjer, dea van di Paatersch van der Jnadeoart jeschekkt woar, aafhoale on vöeret oss na der Krütsweächpark. Doa bejönnet ömm nieje Uer beij jood Weär de Mööss; beij schlääch Weär , wat sälde der Vool woar, moosche vörr en de Kepäll mött di Remönger dehoop de Mööss viere. Opp di läässte Metersch van der Weäch soare vörr di Älempter, di van deheem noajekomme woare, Schpaleer schtoan on oss tauwengke. Ooch di Wiert van di Cafees, di üeverool e Scheld „Der Koffi es klaar“ oppjeschtällt haane, woare vröndlik mött der Kopp an net wengke. Der Päärdswaarel waard beij ene Buer en de Nabberschopp an dea Morje ongerjeschtällt. Dot Peärd kreech dann ene Ömmer Waater de suupe on der Voorsokk mött Haaver ömmjebonge, doamött et sech ärhoale koosch on roijch bleev. Di Mööss woar allsueleäve hiel schuen. Ene scharmonte hollännsche Pater van de Kepäll schproak et eärsch en Dütsch van Harte Jrööss van sech, sinn jässlike Bröer on van de Modder Jaddes uut. Vörr woare vrue, dot vörr oss al änns opp di Bängk träkk rääste koosche. Der Musik, dea du van Van Büggenum on doanoa van Lonkes Läij ( Leo Lankes ) dirijeert weäret, schpielet Jott weet wi vüel Modder-Jaddes-Schtökker. Aaf on tau kreeche di van der Kerekekuer ooch noch dot Riiss, e Schtökk av mier de senge.
Na de Mööss jenge vörr et eärsch nan et Jnadebeld beäne. Dann meeke vörr oss opp der Pött obaan, ömm an ene Kraan Waater de drengke; dot diene vörr änns, weäje dot vörr nan dea lange Jongk Doarsch haane, ävvel ooch weäje dot se sooche, dot dot Waater jesongk vörr Holts, Maach, Därem on alles wüer. Vüel diene sech dot Waater en et Jeseech, an de Oore on Uere, ömm beäter sien av hüere de könne av van en anger Krongkheet an et Liiv jehällt de weäre. Doabeij keek em sech rongkömm an di Muere di Pläätsches aan, di di Lüü uut Dongk weäje de Hölep schpändeere on opphange leete. Em koosch sech ooch noch Waater en Fläsche völle on mött naheem neäme. Nou haane vörr der Kaffe nan all dot Loope on Beäne verdännt on jenge en een van di Cafees Kaffedrengke. Vörr pokkete di möttjebroochde Botteramme van Mekk mött Schengk on Kies, Krentewääk on Botterbröötsches uut on oate mött Schmaak. Di jong Borschte on Buereknäächter haane dökks jruete Honger on aate männich en Kier ömm de Wäät an de tien Bröötsches on e Jooss Aijer, sue joot schmook et dänne.
Na der Kaffe diene vörr oss noch jätt rääste av en de Wenkele on Büüdsches ömm de Kepäll noch ännije Klännichheete wi ene Ruesekronts, en Modder-Jaddes-Medallje, Hellijebäldsches äv jätt Sööts vörr de Eäte de jälle. Enkele Källs bleefe ooch beij en Tass Kaffe av e Jlaas Beer noch jätt vörr de Klängere av de Kaarte sette. Et waard jetuppt av Panduer – ömm ene Pänning vörr et Ooch, der Nollo vörr viif Pänning on der Lissimo vörr ene Jrosche – jeschpellt. Ömm halev twälef jeng et dann tröök na der Krütsweäch en der Park. Doa waard an di Schtatsiuene döchtich on hääl jebäät on jesonge, wal en jauw Schtond longk. Doanoa haane vörr noch böss dreij Uer na Medaach Tiit, böss naheem obaan aafjetoare weäret. De meeste Peljer jenge dann noch en Kier mött de jontse Femiili en de Kepäll nan et Modder-Jaddes-Beld, ömm di Modder Jaddes noch änns ömm Hölep en örre Vool de vroare. Dot koosch weäje en Krongkheet van iemes en de Femiili on ooch beij et Huussvie wi de Kauw, et Peärd, der Oass, de Jeet on et Värke siin. Männich änne dooch ooch an et Trauwe on hoapet, dot di Modder Jaddes beijschtong, der rechtije av övverhaupt ene Jong av e Meädsche av Schweijersuen av Schweijerdoochter de vönge. Et jeng wiersch darömm, dot alles joot jeng, äs de Dööchter en Ömmschtäng woare. Eävejood waard jehoppt, dot de Kauw joot beijkoam on kalvet on dot et noijjeboare Vüele van et Peärd duerkoam. Uut vüel anger Jröng noch waard jebäät wi beijschpielswiiss, äs di jong Lüü et hääl en de Schuel haane av vörr et Meesterschtökk schtonge. Di Modder Jaddes woar vörr all di Sarich van de Lüü doa.
Na der Aaftüech, vörr dämm em sech noch jätt ömm de Kepäll rongkjekieke haan, noch en Tass Kaffe av e Tsitröönche drongk on noch jätt van di lääste Botteramme oat, koame di jong Borschte opp der Weäch ochter Maasneel, kort vörr Aseroa jewönnlik jau di jruete Obstplantaasch en der Seen; weäje se koosche doa meess schlääch langs joan, tsonger sech ännije Äppel on Peäre van di üevervool mött Vrööchte hangende Bööm de plökke on en de Tääsch de schteäke. Enkele Vrallie raapete sech ooch Äppel, di en der Jrav jevalle woare, opp, beete beij et Eäte ävver dann ooch all änns en ene Worem av en Ruppsch. Beij dot Klauwe dooch sech niemes jätt Kwaats; dot jehuer sue jesooch doabeij. Opp dot Schtökk tröök na de hollänsche Jränts leep et sech en der Reejel noch jätt flotter. Jädder wooss, dot doa noch een Kier kort aanjehaane weäret, ömm eenjälle de joan. Di Kenger joole sech vörr örr lääss Jäld on Cente beij Schleekermanns Mrii e Säkkske Düüvelkes, Peäpermönskes, Hoppjes, Schoklaad mött Nüet on Nujas av anger Schluukdenge, vörr ongerweäjes de koije. Di Jruete pokkete sech Tsirätte, Tebokk, Tie on Kaffe onger, ömm doamött an de dütsche Jränts neet oppdevalle on dot beij oss völls düerder Denge erüeverdeschmuggele. Neet wännich Lüü en de Protsääss haane sech dökks, äs de Schuen neepe on de Vööt van et Loope emmer dekker waarte, Bloare jeloope. Seij bienete sech dann noch änns äffkes de näkke Püet en di naate Jreäves rääsch on lengks neäve de Jränts. Mött vresche Moot tooch nou di Protsääss Ida Bärich eropp weär nan Älempt tau. Tösche de drädde on vaijerde Baan plooch eene van di Krütsdreäjer – dot woar ene vooste Bruuk – en Puuss Häij, di ömm di Joarestiit emmer an et bloije woar, on bongk di an et Peljerkrüts. Jätt opprejend woar, ömm sue nadder vörr weär nan Älempt koame, dea Jedongke, av vörr wal an et Tsollamt kontrolleert weärete. Mar di dütsche Kemisse wuenete joa desägges allemoale en Älempt on jenge jäddes Joar doavan uut, dot Peljer jänn Schmüchelter send, jonts aafjesien doavan, dot joa ooch Pestuer noch doabeij woar. Dot lääste Schtökk böss na de Kerek waard vörr vüel, di jänn jauw Looppüet haane, emmer beschwärliker on schwadder: Enkele diene sech de Schuen uut on leepe opp de Schtrömp on Sökk. Ännije jenge mött de bluete Vööt noch änns jau en et Söllke; dot woar e kleen Pöllke opp de böävörschte Wae an di Schtroat tängeüever de Sanng ( Im Sande ) beij di eärschte Kemissehuuser, woa vrööjer meess noch mier Waater dränn woar on, wi se sooche, beij wännich Waater bönne korte Tiit Reänger koam.
Wat der Reänger aanbetröövt, sue es noch de sägge, dot di Booss an sonne Reängerdaach mött de Protsääss besongersch jruet woar. Di Peljer waarte dökks all beij et Dreärjoan klättschnaat on leepe ooch mött seeknaate Schtüük on Vööt, sue dot et en de Schuen kwuttsche dien. Alleen di iisseeke Peljer meek dot övverhaupt nikks uut on schoode desägges jeen Uer doanoa, on wänn se ooch noch sonn lauw Kreesste woare. Äs opp der Heemweäch en Älempt en Onweärschboij av en döchtije Schuer koam, woar dot weäje de Nädde van deheem suwisue neet mier jonts sue ärich. Aaf on tau joav et beij sonne Reänger, dea ävvel beij di Remönger Protsääss jlökklikerwiiss mar sälde vüerkoam, ooch noch jätt de loche. Sue jeng änns ene Buereknääch van de Wae mött ene noije Antsuch aan mött. Beij dea Reänger schrompet dea Schtoof emmer mier; di Bokks waard emmer korter, sue dot Rolle Järrad ( Gerhard Jeurihsen ) vörr ömm sooch: Jong, loop mar jau naheem, angersch bliive Dech mar de Knoppsjaater noch alleen üever! Av hea noch böss en de Kerek möttjejange es, weet ech opp vandaach neet mier. Normalerwiiss koam di Protsääss ömm sääss Uer et avves mött Klokkelüe allsueleäve tröök. Opp jädde Vool woare vörr schtoot, dot vörr an de Kerek van suevüel Lüü aafjehollt weärete on dot vörr möttjemäkk haane. Vörr kreeche vörr et lääss en de Kerek noch der Seänger on loavete oss meess eävejood beij di Moijichheet on dot Wieduen van de Knoake, wat noch böss et dieses av et jooses en de Weäk doanoa de vööle woar, dot vörr tängen et Joar weär möttjenge.
Paaschmoandich ( der twädde Paaschdaach ) 1996
( näijentienhongertsäässonnäijentsich )
Karl Heinz Achten
Protsääs – Prozession; Remöng – Roermond; Keschtiel – Kastell, Burg, hier: Haus Elmpt; Tömp – Ecke; Bloare – Blasen; dekke Duuss – große Trommel: Kröän – Krähen; Äästere – Elstern; Meärlänge – Amseln; Kwekkvöärsch; Pädde – Kröten; Brämme – Ginster; Kemisse – Zöllner; Dauw – Tau; mech tönk – ich denke; Härrschde – Bratspeck; Schruute – Truuthühner; Tänsche - Rosenkranzgesetz; et Riiss kriije – den Drang kriegen; Jeet – Ziege; raapete – hoben auf; koije – kauen; neepe – kniffen; Schmüchelter – Schmuggler; Booss – Buße; Pöllke – kleines Gewässer; Knoppsjaater - Knopflöcher
